ÇİNCE-SOĞDCA ÇİFT YAZILI TÜRGİŞ SİKKESİ
DAI LANG ZUO
1990 yılında Hu jin zhou Bey’in Fransızcadan çevirdiği “bir tane Türgiş Sulu han(716-737) sikkesi” adlı makalesinde Rus araştırmacısı O.I Simirnova’nın “Sovodnii katalog. sogdiiskikh monet (Bronze)” (Soğdca sikkeler katalogu-bronz) adlı katalogunda 43.44.46 Numaralarda bulunan 7.yüzyıla ait Çince-Soğdca Çifte yazılı sikke hakkında bahsederek şu mazmunlar yazılmıştır. “Tüm bugüne kadar bulunan A modelli Çifte yazılı Kai Yuan Tong Bao sikkeleri 621-712 arasında, daha doğrusu 659 yılında An Xi yüksek yönetim dairesi kuruluşuna yakın bir zaman içerisinde tedavülde kullanılmış olmalıdır”
621-712 yılları yani Tang Hanedanının hükümdarı Tang Gao Zu’nun Wu-De 4.yılı ve Tang Tai Zong’un öldüğü yıl “Kai Yuan Tong Bao” sikkesinin ilk basılan yıllarıydı. Bu sebepten dolayı Türgiş hükümdarı Sulu kağan taklit sikke yaptırmıştır. Maalesef bana bugüne kadar bu sikkeyi görme fırsatı olmadı.
621-712 yılları yani Tang Hanedanının hükümdarı Tang Gao Zu’nun Wu-De 4.yılı ve Tang Tai Zong’un öldüğü yıl “Kai Yuan Tong Bao” sikkesinin ilk basılan yıllarıydı. Bu sebepten dolayı Türgiş hükümdarı Sulu kağan taklit sikke yaptırmıştır. Maalesef bana bugüne kadar bu sikkeyi görme fırsatı olmadı.
Şincan Para Derneği tarafından hazırlanan “Şincan Para Tarihi” adlı eser bugüne kadar bulunan tüm Şincan sikkelerini kapsamıştır. Ama bu kitapta 077,078 numaralar altında sadece iki tane farklı biçimdeki Türgiş sikkesi tanıtılmış olup, Çince-Soğdca çifte yazılı sikke bulunmamaktadır.
Son günlerde “Dai bao ting sikke resimleri koleksiyonu”nu okuma şansım oldu. Kitabın ilk cildi eski sikkeler koleksiyonu olup M.Ö 770-M.1949 yılına kadar olan dönemlere ait 1149 tane tedavülde kullanılan sikkeyi kapsamış durumundaydı. Tang hanedanlığı dönemine ait sikkeler içinde 326-331 numaralar altında altı tane Türgiş sikkesi bulunmakta olup bunun içinde 326 numaralı sikke Türgiş “Kai Yuan Tong Bao” sikkesi olup çapı 23 milimetre, ön yüzüne Çince “Kai Yuan Tong Bao” yazısı, arka yüzüne ise Soğdca harfler yazılıydı. Sikkesin üzerine yazılan yazılar hakkında araştırmacıların fikri farklıdır. Bazı araştırmacılar bu yazının Türgiş küçük hilal ay şehrinin simgesi olduğunu ileri sürmekteydi. Niu ru ji Bey ise bu yazının Eski Türk yazısı “O” olduğunu ve “on” olarak okunacağını, Kuça’da bulunan iki tane sikke üzerine çok benzeyen yazının ise Eski Türk yazısı “Ω” olup ‘beş’ okunacağını ileri sürmektedir. Yurt dışındaki araştırmacılar ise bu sikke üzerindeki yazıyı “wu xuan gong” ya da “fei qu lai qi” olarak okumuştur. Simirnova “Soğd sikkeleri katalogu-bronz” adlı kitabında sikke üzerindeki yazıyı Eski Türk yazısı ‘at’ olarak okumuştur. Zhou yan ling, Ren quan ying gibi araştırmacılar ise bu yazının bir nevi kabile rozeti olabileceğini ileri sürmektedir. Bende bundan yanayım.
Bu tür Çifte yazılı Türgiş “Kai Yuan Tong Bao” sikkesi İpek yolu para kültüründe çok ciddi önem taşımaktadır. O dönemlerde Orta Asya’da Soğdca yaygın olarak kullanılmış, Türgişler de Soğdcacın etkisi altında yaşamışlardır. Diğer yandan, ön yüzüne Çince “Kai Yuan Tong Bao” yazılan, yuvarlak ve ortasına kare delik açılan Çin tarzı sikkelerin bulunması Türgişlerin Çin kültürü etkisinde yaşadıklarını da yansıtmaktadır. Bu tarz sikkeler çok nadir bulunmaktadır.
Kaynakça
1 Xin Jang Kültürü,1992-2.
2.Dai Zhi qiang, Hong Ming Di, “DAI-BAO-TING JI-TUO ZHONG-WAI QIAN-BI ZHENG-PIN (Dai Bao Ting sikke resimleri colleksiyonu)”,ZHONG-HUA SHU-JU,1990.
3.Zhou Yan Lıng, “DUI-TU-QI-SHI SU-TE-WEN-QIAN DE TAN-TAO (Türgiş Soğd sikkeleri üzerine araştırmalar)”,Zhong-Guo Qıan-Bı,1995-1.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder