ESKİ ÇİN’DE ZAMAN BİRİMLERİ

                                                 MAHBUBA.AZİZ
ŞI(时)

　　ŞI-ÇIN(时辰)’ı göstermektedir. Eskiden bir gün 12 ŞI-ÇIN(时辰)’a ayrılmış ve DI-CI (地支) adları kullanılmıştır. Bunların da özel kullanımı vardır. ŞI-ÇIN(时辰) Gece yarısından itibaren başlanacaktır. GU-YEN-VU(顾炎武)’nun Bilgiler(日知录) adındaki kitabında: Han Hanedanı'ndan bu yana takvim işleri gün gittikçe yoğunlaştı. Dolayısıyla bir günü 12 ŞI(时)’ya ayırdılar. Bu yöntemin kimden başlandığını kimse bilmez ama, günümüze kadar bırakılmadan kullanılmaktadır…ve yine DU-YUEN-KEY(杜元凯) diyor ki: Gece yarısı(夜半)’na bir günün ZI-ŞI(子时)’si denir. Horoz öttüğü vakte(鸡鸣) ÇOU(丑) denir. Şafak vakti(平旦)’ne YİN(寅) denir. Gün doğumu(日出)’na MAO(卯) denir. Kahvaltı vakti(食时)’ne ÇIN(辰) denir. Öğlen öncesi(隅中)’ne SI(巳) denir. Öğlen(日中)’e VU(午) denir. Öğlen sonrası(日昳)’na VIY(未) denir. İkindi vakti(哺时)’ne ŞIN(申) denir. Akşam(日入)’a YOU(酉) denir. Alaca karanlık(黄昏)’a ŞÜ(戌) denir. Yatsı(人定)’ya HEY(亥) denir. Bir günü 12’ye ayırmak buradan başlanmıştır.

         Kuzey Song Hanedanı’na gelince her ŞI-ÇIN(时辰)’ı ÇU(初) ve CING(正) diye iki kısma ayırmış ve böylece 12 ŞI-ÇIN(时辰) 24 olmuş ve ona ŞİAV-ŞI(小时) adını vermişlerdir.
ZI(子) 23:00—01:00                          VU(午) 11:00—13:00      
ÇOU(丑) 01:00—03:00                       VIY(未) 13:00—15:00
YİN(寅) 03:00—05:00                        ŞIN(申) 15:00—17:00
MAO(卯) 05:00—07:00                      YOU(酉) 17:00—19:00
ÇIN(辰) 07:00—09:00                        ŞÜ(戌) 19:00—21:00
SI(巳) 09:00—11:00                           HEY(亥) 21:00—23:00
KI(刻)
　　Aşağı yukarı Batı Cov Hanedanı(西周)’ndan önce Eski Çinliler bir gece gündüzü 100 KI(刻)’ya ayırmış ve Su saati üzerine 100 tane işaret koymuşlardır. Bu çağdaş zaman birimine çevrildiğinde oradaki 1 tane işaret 14 dk. 24 sn.’yi karşılamaktadır. Yüzlük sistem(百刻制) Çinlilerin en eski ve en uzun kullandıkları zaman sistemidir.

　　Han Hanedanı’na gelince, Yüzlük sistemi kullanmakla beraber Güneş saati gölge sistemi(圭表计时法)’ni de kullanmışlardır. Güneş saati(圭表) iki kısımdan oluşmuştur. Birinci kısım yere dikilen Mil ya da Dikili taş. İkinci kısım ise tam güney ve tam kuzey yönünde yerleştirilen Cetveldir. Güneş saatinde ölçülen güneşin çeşitli gölgelerine belirli adlar verilmiş ve böylece ŞI-ÇIN (时辰) anlayışı şekillenmiştir.

GENG(更)

　　Han Hanedanı zamanında sarayda çalışanlar 5 vardiyaya bölünmüşler ve her vardiya zamanında mesai değişimi yapmışlardır. Bu vardiya değiştirme saatine Vu-Geng(五更) demişler. Bir gece 5 vardiya ve her vardiya 2 ŞI-ÇIN(时辰) olmuştur. İlk vardiyaya ŞÜ(戌) adını, İkinci vardiyaya HEY(亥) adını, Üçüncü vardiyaya ZI(子) adını, Dördüncü vardiyaya ÇOV(丑) adını ve Beşinci vardiyaya da YİN(寅) adını vermişlerdir. Vardiya saatleri şöyledir:

　　İlk vardiyaya : 19:00 - 21:00

　　İkinci vardiyaya :21:00 - 23:00

         Üçüncü vardiyaya :23:00 - 01:00

　　Dördüncü vardiyaya :01:00 - 03:00

　　Beşinci vardiyaya :03:00 - 05:00

DİEN(点)

　　Eskiden Su saatinde damla hesaplanarak zaman kaydedildiği için DİEN(点)adını almıştır. Bir GENG(更) 5 DİEN(点)’e ayrılmıştır. Bu yüzden bir DİEN(点) şimdiki 24dk.’ya tekabül etmektedir.