ESKİ ÇİN’DE RENK VE YÖN İLİŞKİSİ

                                      ALİ.E.SAKIM 

Özel renklerle özel yönleri ifade etmek Eski Çinlilerin dünyayı tanımasında kullandıkları bir nevi özel yöntemidir. Bu yöntem klasik Çin kültüründe çok ciddi önem taşımaktadır.

“Cou görgü kuralları-Kültür Bakanı-Kahin” (周礼·春官·龟人) adındaki kitapta: ...Kahinler Altı kaplumbağaya sahiplerdi ve her birinin nesneleri vardı. Gök kaplumbağası(天龟)’na LİNG-ŞU(灵属), Yer kaplumbağası(地龟)’na Yİ-ŞU(绎属), Doğu kaplumbağası(东龟)’na GUO-ŞU(果属), Batı kaplumbağası(西龟)’na LIY-ŞU(雷属), Güney kaplumbağası(南龟)’na LİE-ŞU(猎属), Kuzey kaplumbağası(北龟)’na RUO-ŞU(若属) derlerdi. Her birini kendi renk ve şekline göre ayırt ederdi.” diye yazılmıştır.

ESKİ ÇİN’DE ZAMAN BİRİMLERİ

                                                 MAHBUBA.AZİZ
ŞI(时)

　　ŞI-ÇIN(时辰)’ı göstermektedir. Eskiden bir gün 12 ŞI-ÇIN(时辰)’a ayrılmış ve DI-CI (地支) adları kullanılmıştır. Bunların da özel kullanımı vardır. ŞI-ÇIN(时辰) Gece yarısından itibaren başlanacaktır. GU-YEN-VU(顾炎武)’nun Bilgiler(日知录) adındaki kitabında: Han Hanedanı'ndan bu yana takvim işleri gün gittikçe yoğunlaştı. Dolayısıyla bir günü 12 ŞI(时)’ya ayırdılar. Bu yöntemin kimden başlandığını kimse bilmez ama, günümüze kadar bırakılmadan kullanılmaktadır…ve yine DU-YUEN-KEY(杜元凯) diyor ki: Gece yarısı(夜半)’na bir günün ZI-ŞI(子时)’si denir. Horoz öttüğü vakte(鸡鸣) ÇOU(丑) denir. Şafak vakti(平旦)’ne YİN(寅) denir. Gün doğumu(日出)’na MAO(卯) denir. Kahvaltı vakti(食时)’ne ÇIN(辰) denir. Öğlen öncesi(隅中)’ne SI(巳) denir. Öğlen(日中)’e VU(午) denir. Öğlen sonrası(日昳)’na VIY(未) denir. İkindi vakti(哺时)’ne ŞIN(申) denir. Akşam(日入)’a YOU(酉) denir. Alaca karanlık(黄昏)’a ŞÜ(戌) denir. Yatsı(人定)’ya HEY(亥) denir. Bir günü 12’ye ayırmak buradan başlanmıştır.

Geng shimin Hocanın tüm eserleri (2006 yılına kadar)

(一)Monografiler

1 ．《乌古斯可汗的传说——古代维吾尔史诗研究》 [ 汉文 ] 新疆人民出版社， 1980 ； [ 维吾尔文版 ] 与吐尔逊·阿尤甫合作，民族出版社， 1980；[ 哈萨克文版 ] 与马坎合作，民族出版 社， 1986 。

2 ．《古代维吾尔诗歌选》新疆人民出版社， 1982 。

3 ．《维吾尔古代文化和文献概论》新疆人民出版社， 1983 。

4 ．《大唐西域记校注》 ( 季羡林主编，合著 ) 中华书局， 1985 。

5 ．《哈萨克语简志》 ( 合著 ) 民族出版社， 1985 。

6 ．《现代哈萨克语语法》中央民族学院出版社， 1989 。

7 ，《敦煌突厥回鹘文书导论》台湾新文丰出版公司， 1994 。

Çin kaynaklarında Türk sikkeleri

Çin’in Shan xi eyaleti Bao Ji şehrindeki belediye hizmet binası Beyaz sarayı geçti.

Çin’in Shan xi eyaleti Bao Ji şehrindeki belediye hizmet binası Beyaz sarayı geçti.

Bazı Budizm adları

GRUP	SANSKRIT	ESKI UYG	YENI TR	ESKI CIN
Tripitaka Üç ağılık Üç hazine	sutra	Nom bitig	Mezhep ayetleri	佛经
	vinaya	Nom, toru	Ahkâma ait eser	戒律
	abhidharma	----	Akaide eserler	阿毗达磨, 论藏
Varlığın hakiki özüne vakıf olmak için yapılacak 5 iş (samsara=varlık âlemi)	----	Kormek	Görmek	视
	----	Ukmak	Anlamak	识
	----	Bilmek	Bilmek	知
	----	Tuymak	Duymak	觉
	----	Otkurmek	Nüfuz etmek	得
Burkancılara göre bilinmesi ve ona göre hareket edilmesi gereken Dört hakikat	Duhkha	Emgek	Iztirap	苦
	Duhkha samudaya	e.togmak e.emgenmek e.ermek	İztırabın husule gelmesi	苦集,三牟提那
	Duhkha nirodha	e.ocmek e.kiretmek e.siz ermek	İztırabın kalkması	苦的息灭
	Duhkha nirodha gamini pratipat	e.tin ozgu kurtulgu yol	Iztiraptan kurtulma yolu	度脱道谛
Iztiraptan kurtulmanın 5 yolu	S’raddha	Kirtgunc	İman	信
	S’ila	Kilinc, k.yolları	Ahlak kaideleri	戒, 尸罗
	Samadhi, dhyana	Sakinc, dyan sakinc, dyan	İstiğrak, tefekkür	定, 三摩地
	Prajna	Bilge bilig	Hikmet, marifet, idrak	智慧, 般若
	Vimukti	Kurtulmak, ozmak	Kurtuluş	度脱, 毗木底
Burkanlara göre hiç bir şeyin hakiki varlığı olmadığı gibi varlığı temsil eden benlik de yoktur.	Atman	Men	Ben, benlik, mahiyet	宇宙我, 阿特曼
	----	Men korum	Benlik görüsü, mahiyet nazariyesi	宇宙我谛
Dharma gurupları	Samskrta	Itiglig	Varlığa/ hayata tabi dharma
	Asamskrta	Itigsiz	Varlığa/ hayata tabi olmayan dharma
	Sasrava	Yorigulug	Yürüyen dharma
	Anasrava	Yorimagulug	Yürümeyen dharma
	Kus’ala	seviglig	Sevimli, kurtulmaya yârdim eden dharma
	Akus’ala	Sevigsiz	Sevimsiz, kurtulmaya yârdim etmeyen dharma
	Avyakrta	Yarligsiz	Kurtulmaya ne yârdim eden ne de yârdim etmeyen dharma
Dharma yığını (Skandha=yukmek)	Rupa skandha	Ong, ong kork yukmek	Renk ve sekil dharmasinin yığını
	Vijnana skandha	Bilig yukmek	Bilgi dharmasinin yığını
	Vedana skandha	Teginmek yukmek	Duygu ve his dharmasinin yığını
	Samjna skandha	Sakinc yukmek	Fikir dharmasinin yığını
	Samskara skandha	Kilinc yukmek	İş dharmasinin yığını
Dharma unsurları (Dhatu=nom, toru)	Visaya	atkangu	Hasse unsurları Dış unsur
	Indriya	kacig	Hasse unsurları İç unsur
	Manas	Kongul	Şuur, bilgi unsuru
	Dharma dhatu	Toru	Yukarıdakiler hariç 64 unsur
Dharma esas kapıları	Ayatana	Toz tuplug kapig	Esas kapılar
Dünyada yaşanılan hayat akınını teşkil eden nazariye’ye göre dharmalar 4 gruba ayrılır. (Pratyaya=basutci toz)	Adhipati pratyaya	Erksinmek atlig basutci toz	Umumi münasebetlerin dharmasi
	Alambana pratyaya	Atkag atlig basutci toz	Mesnet olan ve yârdim eden dharma
	Samanantara pratyaya	Tuz arasız basutci toz	Bir biriyle ayni şekilde bağlanan dharmalarin temas noktalarını teşkil eden dharma
	Hetu pratyaya	Tiltag atlig basutci toz	Biri diğerinin sebebi olan dharma
Rupa dharmanin mevcudiyetini sağlayan 5 esas/ büyük unsur	Prthivi dhatu	Toprak, yir	Toprak	土界
	Ab dhatu	Suv	Su	水界
	Tejo dhatu	Ot, oot	Ateş	火界
	Vayu dhatu	Yil, igac	Hava	气界,木界
	Akas’a dhatu	altun	Esir, altın	金界
	Vijnana dhatu	----	Şuur	悟,觉界
5(6) esas unsurun taşıdığı sıfat/ alamet	Rupa	Ong-kork, o.bod, kork mengiz…	Renk ve sekil	形相
	S’abda	Un, un choghi	Ses	声音
	Gandha	Yid, yipar	Koku	芬郁
	Rasa	Tatig	Tat	味
	Spars’a	Burtmek, buritig	Lemis	触
	Dharma	Toru, tastinki toru, nom, sakinc	Tasavvur	律法,达磨
Dış unsurlar	Rupa	Ong-kork	Renk ve sekil	形相
	S’abda	Un	Ses	声音
	Gandha	Yid	Koku	芬郁
	Rasa	Tatig	Tat	味
	Spars’a	Burtmek	Lemis	触
	Dharma	Toru	Tasavvur	律法,达磨
İç unsurlar	Caksus	Koz	Göz	眼根
	S’rotra	Kulgak	Kulak	耳根
	Gharana	Burun	Burun	鼻根
	Jihva	Til	Dil	舌根
	Kaya	Etuz	Beden	身
	Manas	Kongul	Gönül	意,末那识
İnsanin dünyadaki varlığı tanımasına iştirak eden 8 şuur =sekiz turlug kongul bilig	Caksus vijnana	Koz bilig	Göz bilgisi	眼识
	S’totra vijnana	Kulgak bilig	Kulak bilgisi	耳识
	Gharana vijnana	Burun bilig	Burun bilgisi	鼻识
	Jihva vijnana	Til bilig	Dil bilgisi	舌识
	Kaya vijnana	Etuz bilig	Beden bilgisi	身识
	Citta vijnana	Kongul bilig	Gönül bilgisi	质多识
	Adana vijnana	Adra bilig	Ayırt etme bilgisi	阿陀那识
	Alaya vijnana	Agilig bilig	Mahzen bilgisi	阿赖那识
Akıcı olan 5 yığın = asrava = akiglig bis yukmek (insanlara ait)	Rupa	Ong kork	Renk ve sekil
	Vedana	Teginmek	Duymak, çekmek
	Samjna	Sakinc	Fikir, düşünce
	Samskara	Kilinc	İş, amel
	Vijnana	Bilig	Bilgi, şuur
Akıcı olmayan 5 yığın = anasrava = akigsiz bis yukmek (burkanlara ait)	S’ila	Chaqshapat	Ahlak
	Samadhi	Dyan	İstiğrak
	Prajna	Bilge bilig	Hikmet
	Vimukti	Kurtulmak	Kurtuluş
	Vimukti jnadarsana	Kurtulmakig bilmek kormek	Kurtuluşu bilmek görmek
İllet zincirini teşkil eden 12 sebep = nidana	Jara, vyadni, marana	Karımak, iglenmek, ölmek	Yaslanmak, ölmek
	Jati	Togmak	Doğmak
	Bhava	Bolmak	Olmak
	Upadana	Tutyak	Tutmak, tutunmak
	Trsna	Az almir	Hırs
	Vedana	Teginmek	Duymak çekmek
	Spars’a	Burtmek	Temas etmek
	Sad ayatana indrıya	Altı kacig orunlar	Altı methal mevkii
	Nama rupa	At ong	İsim ve sekil
	Vijnana	Bilig kongul	Bilgili gönül, şuur
	samskara	Tavranmak	Davranmak
	Avidya	Biligsiz kongul	Cehalet